ภาวะความบกพร่องทางการเห็นหรือพิการ ทางการเหน็บเป็นภาวะที่พบได้บ่อยในผู้สูงอายุโดยมีสาเหตุ จากการเปลี่ยนแปลงหรือความเสื่อมที่เกิดขึ้นตามวัย หรือจากโรคภัยไข้เจ็บเนื่องจาก “ตาและการมองเห็น” เป็นประสาทสัมผัสหลักที่ใช้ในการดำาเนินชีวิต เมื่ออวัยวะนี้ เสื่อมสภาพลงจนเกิดภาวะตาพร่ามัวกระทั่งมองไม่เห็น  (ที่เรียกว่าตาเลือนรางหรือตาบอด) ย่อมทำาให้เกิดความ ตระหนก ซึมเศร้า ท้อแท้หมดหวัง และเกิดความกลัว ไม่กล้าทำาอะไรหรือออกไปไหน จนกลายเป็นคนที่สูญเสีย สมรรถภาพ ตกอยู่ในภาวะที่ต้องพึ่งพิงผู้อื่น ทักษะการทำาความคุ้นเคยกับสภาพแวดล้อมและ การเคลอื่นไหว หรอื Orientation and Mobility (O&M) เปน็ ทักษะที่คิดค้นและพัฒนาโดยคนตาบอดและคนที่ทำางาน กับคนตาบอด

การล้มเป็นหนึ่งในสาเหตุหลักของการบาดเจ็บและ การเข้ารักษาตัวในโรงพยาบาลของผู้สูงวัย และคิดเป็นร้อยละ 20-40 ของสาเหตุการเข้ารักษาตัวในโรงพยาบาลในกลุ่มคนที่ มีอายุ 65 ปีขึ้นไป คนกลุ่มนี้ล้มอย่างน้อย 1 ครั้งต่อปี ผลกระทบที่เกิดขึ้นจากการล้มในผู้สูงวัยส่วนมาก ไม่รุนแรง อย่างไรก็ตาม พบว่าร้อยละ 20-30 ของการล้มเป็น สาเหตุการบาดเจ็บที่รุนแรง เช่น กระดูกหัก หรือการบาดเจ็บ ของศีรษะและสมอง และยังส่งผลต่อเนื่องทำ ให้เกิดความ บกพร่องด้านการทรงตัวและการเคลื่อนไหว ซึ่งทำ ให้ระดับการ ทำ กิจกรรมและความสามารถในการใช้ชีวิตโดยไม่ต้องพึ่งพา ผู้อื่นลดลง อีกทั้งยังเสียความมั่นใจในการเดินหรือทำ กิจกรรม เนื่องจากกลัวล้ม

ประชากรผู้สูงอายุในประเทศไทยมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ผลสำรวจของสำนักงานสถิติแห่งชาติ 4 ครั้งที่ผ่านมาระบุ ว่าประเทศไทยมีจำนวนและสัดส่วนของผู้สูงอายุเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วและต่อเนื่อง โดยในปี 2537 จำนวนผู้สูงอายุคิดเป็นร้อยละ 6.8 ของประชากรทั้งประเทศ และเพิ่มขึ้นเป็นร้อยละ 9.4 ร้อยละ 10.7 และร้อยละ 12.2 ในปี 2545, 2550, 2554 ตามลำดับ

สังคมไทยในอดีตให้ความเคารพและยกย่อง “ผู้สูงอายุ” ด้วยเห็นว่าผู้สูงอายุเป็นผูทรงความรู้ ความสามารถผา่นร้อนผ่านหนาวมาเป็นเวลานาน มีประสบการณ์ที่ดีมีคุณค่าที่ถ่ายทอดไปสู่คนรุ่นหลงั เพื่อนำไปใช้ประโยชน์ได้อย่างไรก็ตาม การเข้าสู่ยุคโลกาภิวัฒน์ตลอดจนการเปลี่ยนแปลงด้านเศรษฐกิจ สังคม อีกทั้งการพัฒนาวิทยาการและเทคโนโลยทีี่เกิดข้ึนอย่างรวดเร็วและต่อเนื่อง ทา ให้เกิดคา ถามข้ึนในใจหลายๆ คนว่าคนไทยในยุคโลกาภิวตั น์ที่เติบโตมาในบริบทของสังคมไทย ยงัคงให้คุณค่าผูสู้งอายุ เหมือนในอดีตที่ผ่านมาหรือไม่โดยเฉพาะผูท้ี่เติบโตมาพร้อมๆ กบัการเปลี่ยนแปลง ในสังคมที่การให้ คุณค่ากบั สิ่งต่างๆ เริ่มเปลี่ยนไป การเปลี่ยนแปลงที่เกิดข้ึนย่อมส่งผลกระทบต่อความคิดและความเชื่อ ของคนในสังคมที่มีต่อผสูู้งอายุไม่มากก็นอ้ย

อิสระภาพในการใช้ชีวิตด้วยตนเอง การเผชิญหน้ากับสภาวะพังทลายผลักเราเข้าไป สู่ที่ที่ไม่มีใครนึกถึง

จากความสําเร็จของนโยบายวางแผนครอบครัวที่เน้นการคุมกําเนิด (ตั้งแต่ปีพ.ศ. ๒๕๑๓) เป็นประการสําคัญที่ส่งผลให้ประเทศไทยมีอัตราการเกิดลดลงอย่างต่อเนื่องบวกกับความก้าวหน้าทางการ แพทย์และสาธารณสุขที่ทําให้คนไทยมีอายุยืนยาวขึ้น จนส่งผลให้โครงสร้างประชากรในปัจจุบันและในอนาคต ข้างหน้าอีกหลายสิบปีประเทศไทยจะตกอยู่ในสถานการณ์ที่มีผู้สูงอายุในสัดส่วนที่สูงมาก เด็กเกิดใหม่น้อย โดยเฉพาะพ่อแม่ที่พร้อมกับไม่มีลูกหรือมีลูกน้อย ส่วนพ่อแม่วัยรุ่นที่ไม่พร้อมกลับมีลูกโดยไม่ได้ตั้งใจ และ ประเทศไทยจะประสบภาวะถดถอยด้านประชากรวัยแรงงาน ซึ่งจะส่งผลกระทบไปทั้งในด้านเศรษฐกิจ สังคม และบริการสุขภาพ 

การดูแลสุขภาพช่องปากของผู้สูงอายุเป็นเรื่อง สำคัญ เพราะปากและฟันที่สะอาดจะช่วยให้ผู้สูงอายุ รู้สึกสบาย ไม่เจ็บปวด ไม่มีกลิ่นปาก กินอาหารได้ตาม ปกติ ลดความเสี่ยงที่จะติดเชื้อ โดยเฉพาะปัญหาปอด ติดเชื้อจากการสำลัก (aspiration pneumonia) ซึ่งอาจ เป็นสาเหตุให้เสียชีวิตได้ มีผลสรุปจากงานวิจัยที่พบว่า หากทำความสะอาดช่องปากดีขึ้น อาจลดอัตราการ เสียชีวิตจากภาวะปอดอักเสบของผู้สูงอายุในบ้านพัก คนชราได้ 1 ใน 10 ดังนั้นการดูแลช่องปากอย่างดี จะช่วยให้ผู้สูงอายุใช้ชีวิตประจำวันได้อย่างมีความสุข และส่งผลดีต่อสุขภาพโดยรวมอีกด้วย

ภาวะซึมเศร้า (depression) เป็นภาวะที่พบบ่อย ในผู้สูงอายุ โดยเฉพาะอย่างยิ่งผู้ที่มีภาวะพึ่งพิงหรือพิการ ซึ่งประสบความยากลำบากในการเข้ารับบริการสาธารณสุข บุคคลกลุ่มนี้จะมีโอกาสเกิดภาวะซึมเศร้าได้สูงกว่าผู้สูงอายุ ทั่วไป ภาวะซึมเศร้านั้นมีโอกาสพัฒนาไปเป็น “โรคซึมเศร้า” ได้ในอนาคต นอกจากนี้ยังมีความเสี่ยงที่จะนำไปสู่การทำร้าย ตนเอง ซึ่งผู้ดูแลจำต้องตระหนักถึงภาวะอันตรายดังกล่าว

ประเทศไทยกำลังก้าวเข้าสู่สังคมสูงวัย ซึ่งเป็นเรื่องที่สำคัญที่ชุมชน หน่วยงาน และองค์กร ต้องเรียนรู้และทำความเข้าใจ เพื่อปลูกฝังความเอาใจใส่ต่อผู้สูงวัยในหลากหลายด้าน อาทิ ด้านสุขภาพร่างกาย ด้านจิตใจ โดยผ่านกระบวนการเรียนรู้ต่างๆ และเครื่องมือในการช่วยให้ผู้สูงอายุเกิดกระบวนการพัฒนาศักยภาพตนเองได้อย่างต่อเนื่องและสามารถดำเนินชีวิตได้อย่างราบรื่นและมีความสุข

รู้หรือไม่คะว่า ผู้ที่ป่วยเป็น "โรคซึมเศร้า" ไม่ใช่คนอ่อนแอ หรือยอมแพ้ต่อชีวิต แต่เป็นความผิดปกติทางจิตที่สามารถเกิดขึ้นได้กับทุกเพศทุกวัย โดยเฉพาะกลุ่มผู้สูงอายุ ซึ่งโรคซึมเศร้าไม่ได้หายด้วยการให้ปล่อยวาง แต่ผู้ที่ป่วยจะหายได้นั้น ต้องเกิดจากการที่ผู้ดูแล หรือคนรอบข้างเข้าใจและยอมรับความเจ็บป่วยของเขาได้นะคะ

ดังนั้น ศูนย์เรียนรู้สุขภาวะ จึงมีองค์ความรู้มาแนะนำ เพื่อเป็นแนวทางป้องกันและสร้างความเข้าใจนำไปปรับใช้ในการดูแลผู้สูงอายุในชุมชนอย่างใกล้ชิดให้ห่างไกลภาวะซึมเศร้ากันค่ะ :)

ชุมชนของท่านเคยเจอปัญหาเหล่านี้หรือไม่ ? ผู้สูงวัยอยู่บ้านเพียงลำพังถูกขโมยเงินสด หรือถูกหลอกให้ซื้อสินค้าในราคาถูก สุดท้ายเสียเงินนับหมื่น ดังนั้น ศูนย์เรียนรู้สุขภาวะ มีองค์ความรู้ที่ผู้นำชุมชนสามารถนำไปกระตุ้นให้คนในชุมชนได้ตระหนักถึงภัยใกล้ตัวที่ไม่ควรมองข้าม ด้วยการรวมพลังจากคนในชุมชน รวมทั้งหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง จะมีกระบวนการเรียนรู้ให้นำไปปรับใช้อย่างไรกันบ้างมาดูกันเลยค่ะ :)

คู่มือป้องกันการล้มในผู้สูงวัยเล่มนี้ขึ้นเพื่อให้ความรู้แก่อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) และผู้ดูแลผู้สูงวัยที่บ้านและชุมชน พร้อมทั้งให้ความรู้เบื้องต้นเรื่องการจัดการความเสี่ยงในการล้ม รวมถึงการออกกำลังกายที่เหมาะสมเพื่อพัฒนาความสามารถในการทรงตัว เพื่อป้องกันการล้มในระยะยาว ซึ่งคณะผู้จัดทำได้กลั่นกรององค์ความรู้และประสบการณ์ในการดูแลรักษาฟื้นฟู ในการจัดทำคู่มือเล่มนี้ โดยมุ่งเน้นให้อ่านและทำความเข้าใจได้ง่าย และเน้นการนำไปใช้อย่างปลอดภัยเป็นสำคัญ

สุขภาพช่องปากอาจเป็นเรื่องเล็กในความคิดของใครหลายคน แต่แท้จริงแล้วเรื่องเล็กๆ นี้ส่งผลต่อการดำรงชีวิตของผู้สูงอายุเป็นอย่างมาก จึงเป็นเรื่องสำคัญยิ่งที่ผู้ดูแลจะต้องศึกษาวิธีดูแลช่องปากในผู้สูงอายุอย่างถูกต้องและเหมาะสม หนังสือคู่มือการดูแลผู้สูงวัยชุด “ช่องปากสุขี” ได้รวบรวมข้อมูลต่างๆ เกี่ยวกับการดูแลช่องปากเพื่อให้ผู้สูงอายุได้มีช่องปากสุขี โดยครอบคลุมหัวข้อต่างๆ ดังนี้ วิธีแปรงฟันและทำความสะอาดช่องปากที่ถูกต้อง วิธีดูแลช่องปากในกรณีที่ผู้สูงอายุดูแลช่องปากตัวเองไม่ได้ อุปกรณ์สำหรับการดูแลปากและฟัน การทำความสะอาดฟันเทียม ปัญหาช่องปากที่พบบ่อยเช่นปากแห้ง กลิ่นปาก กลืนลำบาก

ภาวะซึมเศร้าเป็นปัญหาใหญ่ในผู้สูงอายุที่หลายๆ คนมองข้าม เพราะไม่ใช่โรคภัยที่แสดงอาการอย่างชัดเจน แต่แท้จริงแล้วภาวะนี้หากปล่อยไว้จะกัดกร่อนจิตใจและนำไปสู่ “โรคซึมเศร้า” ซึ่งกระทบต่อความสุขในชีวิต และยังอาจส่งผลกระทบต่อคนรอบข้างอีกด้วย “สูตรคลายซึมเศร้า” เล่มนั้นได้รวบรวมเนื้อหาสำคัญอันจะเป็นประโยชน์ต่อทั้งผู้สูงวัยและผู้ดูแล เพื่อป้องกันไม่ให้คนที่ท่านรักตกอยู่ในภาวะซึมเศร้าโดยครอบคลุมหัวข้อต่างๆ ดังนี้ ภาวะซึมเศร้าคืออะไร ภาวะซึมเศร้าต่างจากภาวะเศร้าปรกติอย่างไร แบบวัดความเศร้าในผู้สูงอายุ วิธีปฏิบัติเมื่อผู้สูงวัยมีภาวะซึมเศร้า อาหารที่ส่งผลต่ออารมณ์ กิจกรรมป้องกันภาวะซึมเศร้า